“Absoluut niet openmaken! Dit zijn namelijk zakjes met pech en als je die openmaakt, gaat dat enorm stinken!”

Christel de Wolff, van theatergezelschap George en Eran Producties, deelt deze ochtend grijze zakjes uit aan iedereen die de theaterzaal van Cultureel Centrum ’t Spectrum in Schijndel binnengaat. “Mag ik er twee?” vraagt een jongen. “Zou ik niet doen!” zegt Christel. En tegen een leerkracht die zonder zakje pech naar binnen wil lopen: “Niemand gaat de zaal in zonder pech! Ik ben onverbiddelijk.”

Deze bijzondere entree hoort bij de voorstelling ‘Pech’ , een voorstelling geschreven en geregisseerd door George Tobal, die deze ochtend wordt opgevoerd voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisscholen in Meierijstad. Een muzikale magisch-realistische voorstelling over het heft in eigen handen nemen en de strijd tegen een oneerlijk systeem. Kansenongelijkheid, armoede en een kloof die steeds groter wordt… het komt allemaal aan bod. Want waarom hebben sommige mensen altijd pech en anderen veel minder? En waarom heeft de één meer kansen dan de ander?

“Wat is pech?”
Deze vragen vormen de basis van de voorstelling, waarin hoofdpersoon Saar zich verzet tegen het systeem in haar stad. Die stad is verdeeld door een brede rivier zonder bruggen. Aan Saars kant van de stad hebben mensen veel pech. Maar aan de andere kant van de rivier hebben mensen véél minder pech. “Wat is pech eigenlijk?” vraagt een jongen zich hardop af nadat hij heeft plaatsgenomen in de zaal en het zakje pech in zijn handen weegt. “Je kunt het in ieder geval niet zien”, zegt een klasgenootje dat naast hem zit. En een meisje dat hun gesprek opvangt: “Ik maak ‘m niet open hoor, ik héb al pech!”

De voorstelling, die door Cultuurkade Meierijstad werd geselecteerd en een keuze-onderdeel vormt van het Kunstmenu voor de basisscholen, maakt vanaf het eerste moment indruk. De leerlingen zijn stil en doen enthousiast mee wanneer zij door de acteurs betrokken worden bij de voorstelling. Het beklemmende gevoel dat ontstaat wanneer de mensen door de ‘pechverdeler’ overladen worden met grote zakken ‘stinkende, aan huis bezorgde pech’, is bijna tastbaar in de volle theaterzaal. Maar gelukkig bestaat de voorstelling niet alleen uit zware kost. Een hilarische sokpop en andere vrolijke personages zorgen voor veel humor en houden de diepe levensvragen in de voorstelling enigszins luchtig.

Filosoferen over pech
De leerlingen krijgen de voorstelling niet ‘out of the blue’ voorgeschoteld. “Het bezoek aan het theater hebben wij voorbereid door middel van de lesbrief die wij hebben ontvangen van Cultuurkade”, vertellen Nina Smits en Robi van den Bergh, leerkrachten van respectievelijk groep 7 en groep 8 van basisschool De Regenboog uit Schijndel. “We hebben de poster van de voorstelling bekeken en nagedacht waar de voorstelling over zou kunnen gaan. Ook hebben de leerlingen gefilosofeerd over pech.”

Het stuk is bovendien niet alleen zorgvuldig voorbereid door de leerlingen, maar ook door de makers ervan. “De voorstelling is mede gebaseerd op gesprekken die met leerlingen zijn gevoerd”, vertelt Christel de Wolff. “Een aantal van hun uitspraken komt letterlijk terug in de voorstelling; heel mooi is dat. Ook zijn er in de research-fase gesprekken gevoerd met volwassenen die de dupe zijn geweest van een oneerlijk systeem. De reacties na afloop van  de try-outs die we gedaan hebben, waren ook erg indrukwekkend. Voor het ene kind bleek pech te bestaan uit ‘de bus missen’, terwijl een ander kind een grote overheidsinstantie noemde als pech-factor. Dan heb je het toch wel over heel verschillende leefwerelden. Er zijn ook leerlingen die zelfs helemaal stil blijven. Als je dan naderhand door gaat vragen, blijkt dat ze heel goed doorhebben dat zij nou net aan de verkeerde kant van de rivier geboren zijn. Dat zijn momenten die bijblijven.”

“Soms moet je gewoon met dingen leven, maar je kunt óók dingen zelf veranderen. Best bijzonder.”

Verhaal vol nuances
Terug naar ’t Spectrum in Schijndel. Terwijl Saar een magische reis maakt langs eigenaardige instanties en mensen die verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor het verspreiden van de zakken pech, komt de ene na de andere levenswijsheid voorbij. Zo wil Toto, geboren aan de goede kant van de rivier, de pech van Saar wel overnemen. “Dat is moedig!” zegt de ‘planner’ die bepaalt wie welke pech krijgt. “Maar kan ik dan al haar pech op jouw naam schrijven? En ga je dan iederéén helpen met zijn of haar pech? Of doe je het voor sommige mensen níét? Omdat je ze niet kent? Omdat ze niet op jou lijken?” Toto moet concluderen dat dat niet gaat. “Als ik alle pech van de wereld op me neem, wie helpt mij dan?” De planner: “Het is wat het is, sommige mensen hebben nou eenmaal pech.” En aan het eind van de voorstelling: “Alles bestaat uit tegenpolen. Licht, donker, hoog, laag, pech, geluk. Dat is noodzakelijk om alles draaiende te houden.” Saar: “Daar neem ik geen genoegen mee.” De conclusie is geen feel-good-boodschap, wel een gelaagd verhaal vol nuances. Want pech is er nu eenmaal, maar je kunt elkaar wél helpen, betrokken bij elkaar blijven en elkaar niet uit het oog verliezen.

“Wij vonden de voorstelling waardevol, omdat deze een mooie boodschap overbrengt”, zeggen leerkrachten Nina en Robi van De Regenboog hier na afloop over. “We hopen dat leerlingen hierdoor gaan nadenken over zich inleven in iemand anders. Dat ze zich realiseren dat het misschien niet voor iedereen even makkelijk is, dat pech er nu eenmaal is en dat je hier zelf geen invloed op kan hebben. Maar dat je wel iemand kunt helpen die wat meer ‘pech’ heeft of die het op dat moment kan gebruiken. Tijdens het nagesprek in de klas bleek dat die boodschap goed overgekomen is. De leerlingen waren ook heel enthousiast en de reacties positief.”

Dat er een diepere laag geraakt is bij de leerlingen, blijkt ook uit de reacties van de leerlingen van groep 8 van basisschool De Kienehoef uit Sint-Oedenrode: “Erg leerzaam omdat je soms het één kan laten, en soms het ander kunt bepalen,” zegt één van de leerlingen. En een andere leerling uit deze groep: “Je komt erachter dat je soms gewoon met dingen moet leven, maar ook dat je zelf dingen kunt veranderen. Best bijzonder.” “Dat nemen de leerlingen ook mee als bagage”, zegt de leerkracht van deze groep: “Ook in onze groep bleken kinderen te zijn met kleine zakjes pech of juist hele grote zakken. Kansenongelijkheid is er nu eenmaal. Maar jij als persoon kunt het verschil maken. Voor jezelf én de ander.”

Tekst: Maartje van Roessel, Dinges Tekst & Tekstadvies in opdracht van Cultuurkade.