Kunsteducatie: broodnodig voor het kinderbrein

Mark Mieras (wetenschapsjournalist) legt in dit filmpje uit waarom kunsteducatie broodnodig is voor het kinderbrein. Kunst is een essentieel spel om te overleven, en daarom is het belangrijk dat scholen kunstonderwijs serieus nemen.

Hoe kijken naar kunst werkt

Professor Erik Scherder laat in deze film zien dat kijken naar kunst de hersenen van kinderen in beweging zet.

Professor Erik Scherder: “Voor kinderen in de groei van hun brein is het fantastisch om naast het normale programma kunst en cultuur aangereikt te krijgen.”

Waarom is muziek belangrijk op school?

Vorige week hadden we een ambitiegesprek met één van onze scholen. Het ging er over dat ze de onbevangenheid van kinderen niet willen afleren. Met als voorbeeld die uit volle borst zingende kleuterstemmen als pure reactie, dicht bij zichzelf. En zingen – muziek – levert dus ook veel op.
Was je je ervan bewust dat zingen kan helpen om vlotter, en met minder onrust, te wisselen naar de volgende activiteit?

Wetenschapsjournalist Mark Mieras zette zijn bevindingen op een rijtje voor Méér Muziek in de Klas.
Naar aanleiding van het onderzoek is te lezen dat:

- Muziek ons blij en sociaal maakt
- Muziek je leert beter samen te werken én beter te luisteren
- Muziek ontwikkelt een sterkere zelfsturing
- Muziek je uitdaagt
- Én muziek zorgt voor een prettiger leerklimaat

Het gehele artikel is hier te lezen.

200 jaar Zuid-Willemsvaart door de ogen van kinderen: “Woooowww!”

Hoe heeft de plek waar je geboren bent, zich gevormd? Welke keuzes hebben mensen in het verleden gemaakt, zodat je leefomgeving is zoals die is? En welke invloed heeft dat op jou, op de mensen om je heen, op jouw sociale omgeving? Deze en vele andere vragen komen aan bod in het uitgebreide lesprogramma rondom 200 jaar Zuid-Willemsvaart. De leerlingen van Meierijstad duiken er deze maanden in.

“Niet te beseffen!”
“Goedemorgen, ik ben Bernard Goudriaan. Ik ben ingenieur en ik ben de zoon van de man die dit kanaal ontworpen heeft.” De kinderen uit groep 7/8 van basisschool Maria ter Heide kijken verwachtingsvol naar de man met bolhoed, zwarte jas en lange peilstok. Ze zijn deze ochtend bij ‘De Vaart Vertelt’, een boottocht i.s.m. Bibliotheek Meierijstad, die voert van de Noordkade tot de inland-containerterminal van Veghel en terug. Acteur Bernard zit vol verhalen én betrekt de leerlingen daar actief bij. “Waarom zou je eigenlijk zo’n kanaal graven?” vraagt hij. En: “Hoe overbrug je hoogteverschil?” Het zorgt steeds voor fronsende gezichten en spontane reacties. “Hoe zou jij zo’n kanaal aanleggen?” “Met een graafmachine!” “Nou, die waren er toen nog niet. Het is met de hand gegraven.” “Woooowww…”

Bij de terminal staat stadsdichter Rick Terwindt, die onder andere het afvalprobleem aankaart, een gedicht voordraagt én de kinderen uitdaagt om zelf twee dichtregels te bedenken, die ze mogen ‘uitschreeuwen’ in een container. “Deze ochtend gaan de leerlingen onthouden, het blijft ze hun leven lang bij”, zegt juf Judith. “Bovendien is het een andere manier van leren en denken voor ze. Sommige kinderen worden ongemakkelijk van dichten. Ze weten niet goed wat ze ermee moeten. Maar uiteindelijk komen juist zíj met de mooiste woorden.” “Dit is wat anders dan leren uit een boek”, bevestigt één van haar leerlingen. Een klasgenootje vult aan: “Bernard vertelde dat mannen en vrouwen bij de aanleg van het kanaal niet evenveel betaald kregen. Waar ik écht verbaasd over was, is dat dat nu nog steeds zo is!” “Ik vond het heftig dat het met de hand moest”, zegt een jongen. “Wat een werk, niet te beseffen!”

Sociale verhoudingen en samenwerken
Naast ‘De Vaart Vertelt’ is de escapekist een populaire activiteit bij scholen. De leerlingen van groep 8 van basisschool De Heijcant zijn er deze ochtend mee bezig. Terwijl de klok tikt en de spanning stijgt, leren de kinderen over de tijd van Koning Willem I. Sociale verhoudingen, verschillenden belangen, samenwerken en de geschiedenis van het kanaal: het komt allemaal voorbij. De nabespreking zorgt voor de nodige samenhang. “Was Koning Willem I eigenlijk goed voor zijn mensen?” vraagt meester Reinout. De klas is even stil: deze vraag zet ze duidelijk aan het denken. Als de kist na 75 minuten opengaat, klinkt een bescheiden gejuich.

Inzichten voor vandaag en morgen
De boottocht en de escapekist zijn twee van de vele activiteiten rondom 200 jaar Zuid-Willemsvaart voor het basis- en voortgezet onderwijs. Spin in het web hierbij is Cultuurkade Meierijstad, in nauwe samenwerking met onderwijsinstellingen, culturele partners en gemeente. Naast bovengenoemde activiteiten zijn er onder andere workshops percussie, theater en beeldende kunst. Rode draad is verleden – heden – toekomst: het doortrekken van lessen uit de geschiedenis naar inzichten die vandaag en morgen nog relevant zijn. “Kinderen leren hier zó veel van”, vertelt Fieke Barten van Cultuurkade. “Ze leren hoe hun leefomgeving zich heeft gevormd en dat er verschillende belangen zijn in een maatschappij. Maar ook dat ze zélf iets kunnen veranderen, dat ze hun eigen toekomst kunnen ontwerpen. Wie hiermee bezig is, kijkt voor altijd anders naar zijn eigen omgeving. Je vormt op dat moment ook jezélf.”

Tot de zomervakantie zijn scholen bezig met 200 jaar Zuid-Willemsvaart. Als het aan Cultuurkade ligt, kan het programma de komende jaren bovendien steeds opnieuw ingezet worden. “Dit is de start, wij hopen dat dit blijft groeien”, zegt Fieke Barten. “Het kanaal is onderdeel van onze omgeving, het blijft dus sowieso waardevol.” Zij is niet de enige die er zo over denkt. “Als je kinderen wilt motiveren, moet je het zó doen”, zegt meester Reinout van De Heijcant. “Hoe vet is het als je op deze manier aan de slag kunt met dit onderwerp?”

Twijfel, twinkelingen en theater: de meerwaarde van cultuureducatie

Het is een zonnige maandagochtend als de kinderen van groep 3 van basisschool ’t Ven in Veghel zich klaarmaken voor Radio Walvis, een voorstelling van philharmonie zuidnederland en theatermakers Schippers&VanGucht. Deze voorstelling, gebaseerd op een Inuit-sprookje, leert kinderen onder andere over de plastic soep, klassieke muziek en Groenland, ‘waar het in de zomer niet donker wordt’. De connectie tussen de school en de makers werd gemaakt door Cultuurkade Meierijstad, dat ook een volledig lespakket rondom de voorstelling aanbood aan de scholen.

“Ik heb er heel veel zin in!” zegt een zesjarig jongetje in de rij. “Want er is muziek bij. En ik vind het ook spannend, want ik weet niet wat er gaat gebeuren.” Terwijl hij vertelt, twinkelen zijn ogen verwachtingsvol. Voorafgaand aan de voorstelling hebben de kinderen van deze groep al drie lessen gevolgd die bij de voorstelling hoorden. Na afloop volgt een vierde les, waarin de leerlingen reflecteren op de voorstelling. “De lesstof is heel gelaagd”, vertelt de juf van deze klas. “Ze gaan bijvoorbeeld aan de slag met afval, en beseffen daardoor beter hoe wij met onze aarde omgaan. Maar we hebben ook naar stukjes muziek geluisterd, en dingen uitgebeeld. Je ziet dan dat er een andere kant van kinderen wordt aangesproken. Sommige kinderen, die normaliter meer op de achtergrond blijven, durven zich meer te laten zien en blijken heel creatief te zijn. Die andere kant van een kind aanspreken, vind ik een grote meerwaarde van cultuureducatie. Bovendien is dit een voorstelling waar ouders niet gauw zelf met hun kinderen naartoe zullen gaan. Ook dát is de meerwaarde van zo’n schoolvoorstelling.”

Anders dan ‘The Lion King’
Dat ouders er met hun kinderen misschien niet snel naartoe zullen gaan, geldt ook voor de voorstelling De Kantelaar, eveneens van Schippers&VanGucht. Deze schurende voorstelling voor leerlingen van groep 7 en 8 vindt plaats in een donkere ruimte en gaat over het meisje Eva, dat op een dag tegen haar ouders zegt dat ze op haar kamer blijft. Vanuit daar gaat ze, zonder invloed van buitenaf, kijken wat belangrijk en onbelangrijk is. Het is een voorstelling die leerlingen in hoge mate uitdaagt om hun eigen mening te vormen. “Ik zou heel graag even in jullie hoofd willen luisteren, want soms kunnen wij gewoon niet snappen wat de ander denkt,” zegt Eva op een gegeven moment. Ook vertelt ze een heftig verhaal, waarbij leerlingen voor zichzelf moeten bepalen of twee vrouwen schuldig zijn aan moord. Het verrast, confronteert en zet aan tot nadenken. “Dit is toch even wat anders dan The Lion King”, zegt één van de leerlingen na afloop. “Het was heel apart en bijzonder. Sommige dingen zijn zó heftig, daar móét je naar kijken. Of luisteren.” “Ik herken mezelf wel in Eva”, zegt een ander meisje. “De dingen waar zij over twijfelt, daar twijfel ik ook vaak over. Je wordt echt aan het denken gezet.”

De voorstelling De Kantelaar werd voorafgegaan door een workshop, waarin leerlingen onder andere hun eigen persoonlijke twijfels deelden. “We gaan hier zeker nog over napraten”, zegt de juf van groep 8 van basisschool De Kienehoef in Sint-Oedenrode. “Ik ben bijvoorbeeld benieuwd of de kinderen nu begrijpen waar de titel op slaat.” En de juf van groep 7, die ook aanwezig was: “Ik hoop dat ze meenemen dat het oké is om te twijfelen. En dat het vaak goed is wat je kiest.”

Levenswijsheden
Nog even terug naar Radio Walvis in Veghel. Daar zitten de kinderen inmiddels volop in de avonturen van het Inuit-meisje Pilu. Op de gezichten van de kinderen zie je twijfel als Pilu twijfelt, verdriet als haar opa (die in een hond is veranderd) overlijdt en verwondering als de live muziek van cello, basklarinet en dwarsfluit de zaal vult. Soms zitten ze met open mond, soms gillen ze, soms bewegen ze mee op de muziek. Sommigen lijken álles in zich op te nemen. En dat is mooi, want het stuk zit ook nog eens vol levenswijsheden. Pilu: “Je weet dus nooit van tevoren of een dag belangrijk wordt.” De kinderen op de eerste rij staren haar aan en knikken. Zo is het.

Kunstmenu voor basisscholen Meierijstad: “Cultuureducatie is enorm waardevol!”

Vanaf dit schooljaar (2022-2023) nemen alle basisscholen in Meierijstad deel aan het Kunstmenu. Met het Kunstmenu, dat is ontwikkeld door Cultuurkade Meierijstad, wordt voor alle kinderen van groep 1 t/m 8 dezelfde basis gelegd op het gebied van kunst- en cultuuronderwijs. En dat is niet voor niets: “Kunst dóét iets met ze.”

“Het Kunstmenu is ontwikkeld in nauwe samenwerking met het onderwijs”, vertelt Dorian Verkuijlen van Cultuurkade Meierijstad. “Het legt een brede basis voor cultuureducatie, die voor alle leerlingen in Meierijstad gelijk is. Leerlingen maken tijdens hun basisschoolloopbaan kennis met muziek, dans, foto-film-video, theater, literatuur en beeldende kunst & techniek. Wij zorgen ervoor dat alle kunstdisciplines ten minste twee keer aan bod komen: één keer in de onderbouw en één keer in de bovenbouw. Elk schoolbestuur kiest de basis van het menu voor de scholen die onder zijn bestuur vallen. Daarnaast kunnen scholen nog eigen keuzes maken voor extra activiteiten die passen bij de school of thema’s die op dat moment spelen binnen de school. Dat kan bijvoorbeeld met een aanbod op maat. Op die manier proberen we scholen zoveel mogelijk te ontzorgen op het gebied van cultuureducatie.”

Breed naar de wereld kijken
Eén van de scholen die gebruikmaken van het Kunstmenu, is openbare basisschool De Springplank in Sint-Oedenrode. “Wij willen kinderen kennis laten maken met álle facetten van de kunst”, zegt directeur Peggy van Zitteren. “En we willen daarin ook een verrijking- en verdiepingsslag maken. Waarom zouden we alleen verrijking aanbieden op het gebied van lezen, rekenen of wereldoriëntatie? Daar hoort cultuur ook bij! Cultuureducatie is enorm waardevol. En dan bedoel ik niet alleen naar een musical gaan, maar juist het kennismaken met iets héél anders, het ongewone, dat wat buiten je normale belevingswereld valt. Kunst leert kinderen om heel breed naar de wereld te kijken. En het leert ze om naar zichzelf te kijken: hoe sta ik in die wereld? Wij zien dat kinderen door kunst echt aan het denken worden gezet. Sommigen kunnen er na afloop wel een half uur over vertellen en doorfilosoferen… kunst dóét iets met ze.”

Dat is precies de bedoeling, geeft Dorian Verkuijlen aan: “De inhoud van het Kunstmenu is steeds anders, maar wij gaan niet voor de gemakkelijke voorstellingen. We kiezen juist voor voorstellingen en activiteiten waarmee we het verschil kunnen maken. Kinderen hoeven in onze visie de voorstellingen ook niet altijd mooi te vinden. We willen hen juist uitdagen om vanuit meerdere perspectieven te kijken: wat zie jij erin? En wat ziet een ander? Kunst leert hen om zonder oordeel en met een open blik te kijken. Zowel naar de wereld en naar de ander als naar zichzelf. Het helpt ze op die manier om hun eigen persoonlijkheid te vormen.”

Hoofd, hart en handen
Ook Mirjam van Geelkerken, leerkracht en Interne Cultuur Coördinator op basisschool ’t Ven in Veghel, herkent dit: “Kunst en cultuur spreken kinderen op een andere manier aan dan de reguliere lessen”, vertelt ze. “Het helpt ze om hun eigen gevoelens beter te begrijpen. Ze krijgen een beeld van de wereld om hen heen, met al zijn aspecten, en hun eigen positie in die wereld. Kunst helpt kinderen om zichzelf te leren kennen, zodat ze later goed beslagen ten ijs komen. Bovendien daagt cultuur kinderen uit om op een andere manier te leren. Je kunt leren met je hoofd, je handen en je hart. Als je kinderen écht iets wilt leren, moet je daar hoofd, hart én handen bij betrekken. Cultuureducatie biedt daar een perfecte mogelijkheid voor!”